Դ!ԵՄ ԵՄ – Ի՞նչ է «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքը միջին խավի և ՀՀ տնտեսության զարգացման համար

Վերջերս զարգացում ստացած «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի դեմ պայքարի ընթացքում բազմիցս հնչել են տարբեր կարծիքներ և հիմնավորումներ օրենքի այս կամ այն կետի մասին, բայց հիմնականում խոսվել է օրենքի «պարտադիր» բաղադրիչի կիրառման՝ այսօր ժամանակավրեպ լինելու մասին:

Բոլորիս քաջ հայտնի է, թե ովքեր են առաջինը այս օրենքի բեռը իրենց ուսերի վրա վերցնելու: Նրանք, հիմնականում, այն քաղաքացիներն են, ովքեր ունեն համապատասխան բարձրագույն կրթություն, ստանում են արժանավայել թափանցիկ աշխատավարձ և պատշաճ կերպով վճարում բոլոր հարկերը: Երբ ես լսում եմ «միջին խավ» արտահայտությունը, ակամա պատկերացնում եմ մեր Հանրապետության հենց այդպիսի քաղաքացիներին: Նրանց մեջ ես չեմ տեսնում ամբողջովին կամ մասամբ ստվերային աշխատավարձ ստացողների, չեմ տեսնում պետական տարբեր մարմինների շատ աշխատակիցների: Այս մոտեցումը առավել իմաստավորված է, երբ խոսում ենք քննարկվող օրենքի խնդիրների մասին:

Միջին խավի դերը և նշանակությունը ցանկացած երկրի տնտեսության մեջ դժվար է գերագնահատել: Այս խավն է ապրանքների և ծառայությունների այն հիմնական սպառողը, որի շնորհիվ գործող բիզնեսները, մասնավորապես մեր երկրում, դեռ շարունակում են գործել: Ես շատ կուզեի ասել, որ նրանք ծաղկում և զարգանում են, բայց ցավոք դա այդպես չէ: Հիմնական պատճառն այն է, որ միջին խավը դեռ գտվում է իր չափազանց վաղ զարգացման շրջանում՝ գրեթե նոր է ծնվել: Իսկ եթե ավելացնենք Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր բնակչության նվազման փաստը, ապա մենք իրոք գտնվում ենք կործանման եզրին:

«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքը ունի երեք հիմնական խնդիր: Ավելի ճիշտ կլիներ ասել – երեք հիմնական խնդիրների խումբ: Առաջին խումբը վերաբերվում է կուտակային կենսաթոշակի հավաքագրման փուլին, երկրորդը՝ ֆոնդերում ներդրման մեխանիզմներին, և, վերջապես, երրորդը՝ կուտակված միջոցների վճարումներին վերաբերվող սահմանափակումներին՝ կենսաթոշակային տարիքը լրանալուց հետո կամ, որոշ դեպքերում, ավելի վաղ:

Ժամանակային առումով ամենահրատապ խնդիրը կայանում է այսօր առաջին մասում՝ հավաքագրման, սակայն պետք չէ թերագնահատել գումարների ներդրման իրականացման և հետագա վճարումների կատարման խնդիրները: Վերջիններս նույնպես ունեն օրենքում լրջագույն բացթողումներ և ընդունելի չեն հասարակության համար: Բայց այս հոդվածում ես հիմնականում կանրադառնամ խնդիրների առաջին խմբին:

Շատերը օրենքի մասին տեղյակ են այնքանով, որքանով ներկայացված է եղել կարճ գովազդային տեսահոլովակներով՝ շեշտը դնելով ապահով ծերության վրա: Իսկ ո՞րն է այս օրենքի ամենացավալի փաստը, որի մասին գովազդը կամ լռում է, կամ ապատեղեկացնում: Սկսած 2014թ.-ի հունվարի 1-ից օրինական եկամուտ ստացող ՀՀ քաղաքացիները պարտավոր են իրենց օրենքով հասանելի առձեռն աշխատավարձի 6.6%-ից 12%-ը և, կախված աշխատավարձի չափից՝ անգամ ավելին, վճարել մասնավոր կենսաթոշակային ֆոնդերից մեկին: Ընդ որում, նույն օրենքի շրջանականերում պետությունը պարտավորվում է կատարել իր ներդրումը քաղաքացիների կենսաթոշակային կուտակումների համար, բայց ոչ ավել քան 25,000 դրամ:

Հիշեցնեմ, որ երբ սոցիալական վճարները 2013թ.-ի հունվարի 1-ից միացվեցին եկամտահարկին, «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքը պահանջեց գործատուներին բարձրացնել աշխատողների համախառն աշխատավարձը, որպեսզի առձեռն վճարման ենթակա աշխատավարձը չնվազի: Առանձին դիտարկելուց՝ «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքը չառաջացրեց դժգոհություն ոչ գործատուների մոտ, ոչ աշխատակիցների, քանի որ գործատուների ծախսերը գրեթե չավելացան, իսկ աշխատակիցների եկամուտները չնվազեցին: Սակայն այն ունի իր բացասական ազդեցությունները «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի կիրառման ժամանակ, երբ աշխատավարձի այդ արհեստական բարձրացումը հանգեցրել է պարտադիր կենսաթոշակային հատկացումների փաստացի բարձրացմանը, քանի որ վերջինս հաշվարկվում է համախառն աշխատավարձից: Բացի այդ, հարկային օրենսդրությանը անծանոթ քաղաքացու համար պարզ չէ, թե որքան է կազմում այսօր նրա վճարած եկամտային հարկի մեջ ներառված սոցիալական վճարները, որոնք առանձին գումարով այլևս տեսանելի չեն: Այս ամենը քողարկվել է և չի բարձրաձայնվում: Այսպիսով, սկսած 2014թ-ի հունվարի 1-ից 1974թ.-ից հետո ծնված քաղաքացիները շարունակում են վճարել թե հին սոցիալական վճարները, և թե դրան գումարած կուտակային պարտադիր հատկացումները: Այլ կերպ ասած՝ նրանք իրենց ուսերի վրա են կրում այսօրվա թոշակառուների, ինչպես նաև հենց իրենց համար, կենսաթոշակ ապահովելու կրկնակի բեռը: Այս բեռը դաժանաբար աճում է աշխատավարձի հետ զուգահեռ: Օրինակ՝ եթե համախառն աշխատավարձը կազմում է 600,000 դրամ, հարկումից հետո աշխատակիցը պետք է ստանար մոտ 446,000 դրամ: Սակայն նա պետք է վճարի նաև 35,000 դրամ կենսաթոշակային պարտադիր հատկացում, որը կազմում է զուտ աշխատավարձի մոտ 8%: Համեմատելու համար՝ մեկ միլիոն համախառն աշխատավարձ ստացողի կենսաթոշակային պարտադիր հատկացումը կկազմի 75,000 դրամ կամ 10% զուտ աշխատավարձից:

Ընթերցողի մոտ կարող է հարց առաջանալ, թե ինչու են օրինակները բերված այսքան բարձր աշխատավարձերի վրա: Պատճառներից մեկը այն է, որ Կառավարությունը իր հաշվարկները կատարել է հիմնվելով այդ թափանցիկ բարձր աշխատավարձերի վրա, քանի որ նրանք են ապահովելու հիմնական մուտքերը: Մյուս պատճառը այն է, որ նայելով նման աշխատավարձ ստացողների միայն եկամտային մասին, կարող է առաջանալ թյուր կարծիք, թե իրենց համար հեշտ կլինի կատարել կենսաթոշակային պարտադիր վճարումները: Սակայն երբ գիտակցում ենք, թե քանի աշխատազուրկ ընտանիքի անդամների, երեխաների և

թոշակառուների մասին են հոգ տանում նրանք, ապա հասկանում ենք, որ դա չափազանց ծանր բեռ է իրենց համար: Միջին խավը այսօր Հայաստանում այն կարգավիճակում չէ, ինչպիսին նա պետք է լինի, որպեսզի կոչվի «միջին խավ»: Իրականում, միջին խավը պետք է կարողանա ոչ միայն գոյատևել և վաստակել օրվա հացի փող իր և իր ընտանիքի համար, այլ նաև պետք է կարողանա վարկով բնակարան գնել, մեքենա, ինչպես նաև տարեկան առնվազն մեկ անգամ անցկացնել իր արձակուրդը տանից դուրս: Բայց մեր Կառավարությունը սերմանում և արմատավորում է աղքատի մտածելակերպը մեր երկրում՝ օրվա հացից ավելին արդեն շռայլություն է…

Եթե կենսաթոշակային պարտադիր վճարումները կատարելու փոխարեն, քաղաքացին բանկից 10 տարով վարկ վերցնի և վճարի ամսեկան 75,000 դրամ, նա կկարողանա բնակարան գնել: Հիմա հարցը նրանում է, թե տնտեսական աճ ապահովելու համար որ տարբերակը ավելի նպաստավոր կլինի՝ այդ գումարը ներդնել շուկայում՝ զարգացնելով անշարժ գույքի շուկան և վճարելով բանկային տոկոսներ, թե ներդնել ֆոնդերից մեկում, որտեղից այդ գումարները կուղղվեն անհայտ ուղղությամբ: Փաստացի ահռելի մեծ գումարներ պարզապես դուրս են բերվում շուկայի շրջանառությունից:

Կառավարությունը ասում է, թե նոր օրենքը կաջակցի ներդրումներին: Հայաստանում երկու ձևաչափի ներդրումներ կարող են լինել.

Առաջինն այն է, երբ բացվում է նոր արտադրություն, որի արդյունքում ստեղծվում են ապրանքներ և ծառայություններ: Սակայն այստեղ մի հիմնական խնդիր կա` ովքե՞ր են լինելու այդ ապրանքների և ծառայությունների սպառողները, երբ միջին խավին դնում են ծայրահեղ դժվար կացության մեջ՝ նպաստելով բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների արտագաղթին և մեր երկրի ընդհանուր բնակչության նվազմանը: Հայաստանի գործարարները իրենց միջոցները ստիպված են ներդնել արտերկրում, քանի դեռ Հայաստանի քաղաքացիների քանակը և գնողունակությունը չի աճել: Մենք ներդրումային գումարների խնդիր չէ, որ ունենք, մենք ներդրման համար նպաստավոր պայմանների խնդիր ունենք:

Ներդրումների երկրորդ ձևաչափը այն է, երբ արտասահմանյան գործող արտադրողները բացում են մասնաճյուղեր Հայաստանում՝ օգտվելով աշխատուժի մատչելի լինելու գրավիչ պայմանից: Այստեղ խնդիրը կայանում է նրանում, որ այս օրենքը իրականում թանկացնում է աշխատանքային շուկան: Հայաստանը, ունենալով գրավիչ լինելու հնարավորություն, վերացնում է այդ եզակի առավելությունը, որը այսօր դեռ առկա է:

Ինչպես տեսանք, միջին խավը գնալով նոսրանում է, իսկ տնտեսական աճը կանգնում է էլ ավելի մեծ վտանգի առջև:

Բայց մի շատ մեծ դրական բան կա այս օրենքի մեջ՝ էլ ավելի կհարստանան նրանք, ովքեր արդեն իսկ ավելի քան հարստացել են մեր հաշվին…

Դ!ԵՄ ԵՄ թիմ